Waarom smartphonegebruik schadelijk is (deel 1)

We must act, individually and collectively, to make our attention our own again, and so reclaim ownership of the very experience of living. Tim Wo – The attention merchants

Hoeveel uur heb jij vandaag naar dat kleine schermpje gekeken? Heb je in gezelschap berichtjes verstuurd? Hoe lang kun jij scrollen op Instagram of Twitter? En – de hamvraag – in hoeverre heb je hier bewust voor gekozen?

Smartphonegebruik heeft in een paar jaar tijd het straatbeeld overgenomen. Kijk maar om je heen: in de trein, in het café. Misschien is het wel uit de hand gelopen. Hoe kan dat toch? Waarom is het toch zo moeilijk om minder tijd aan je telefoon te besteden? Waarom is het belangrijk?

• Belangrijk omdat: je leven is dat waar je je aandacht op richt.
• Moeilijk omdat: smartphonemakers heel goed ons brein kennen én bespelen.

Aandacht is het belangrijkste wat je hebt. Daarom hou ik zo van mindfulness. Het geeft me gereedschap en een levensstijl waarin ik mijn Aandacht zorgvuldig richt op dat wat ik belangrijk vind.

Veel van die aandacht gaat ongemerkt naar de smartphone. In dit artikel lees je waarom dat zo is, en ook waarom dat schadelijk is. Klinkt dat dreigend? Paniek zaaien is niet mijn intentie. Informatie geven om verantwoordelijk te kunnen handelen, dat wel.

Update: op Netflix vind je de documentaire The Social Dilemma – die gaat over dit thema.

Voor de goudvissen

Als je niet de concentratie hebt om onderstaande artikel te lezen, kun je ook skippen naar 13 tips om je smartphonegebruik te verminderen.

Wat je moet weten over onze hersenen

Overleven als basisvaardigheid

Ons brein is ontwikkeld om te zorgen dat we overleven. Daarvoor moet het alert zijn op verandering. Want dat kan op gevaar duiden. Het succes van deze strategie is gebleken: de mens heeft het tot nu toe overleeft. [Meer hierover lees je in het artikel – Stress: waarom, en 4 manieren om er mee om te gaan]    

Concentratie als vaardigheid

Ook al is afleiding onze standaardprogrammering, de mens heeft met zijn jongere brein zich ook ontwikkeld om meer te kunnen dan alleen reageren op dat wat afwijkt. We kunnen ons concentreren. Dat kost behoorlijk wat moeite want het is niet de primaire instelling.

Concentratie is een combinatie van kiezen waar je je op focust en actief negeren van al het andere.*

Dit helpt ons met het uitdokteren van problemen (hoe bouw je een brug) en het plannen van de toekomst (pensioenfonds). Een waardevolle vaardigheid.

Taal als gereedschap

Onze hersenen hebben taal als krachtig gereedschap. We gebruiken het om verhalen te vertellen aan elkaar. Daarmee bouw je een gemeenschap, gebaseerd op een gezamenlijk verleden en prachtige toekomstplannen. We communiceren met taal. Voelen ons verbonden met meer dan alleen de honderd mensen die we persoonlijk kennen. Met een stad of een land, via kranten en tv. 

Zoals dieren een eten verzamelen – om te kunnen overleven, zo verzamelen wij (nieuwe) informatie. We zijn er dol op. Daarmee voeden we onszelf, en kunnen we groeien en bloeien als individuen en als samenleving.

Ons brein: een tweesnijdend zwaard

Een keukenmes is gereedschap. Op zichzelf neutraal. In gebruik niet altijd. Je kunt er een verjaardagstaart mee aansnijden en een feestje vieren. Of je kunt er een moord mee plegen. Oef. Scannen op gevaar, concentratie en taal kun je ook zo zien. Ze geven ons kracht, maar als je ze verkeerd gebruikt, maak je brokken.

Wat je moet weten over smartphones en hun makers   

Versterken van onze kracht

Smartphonemakers spelen in op onze kracht én kwetsbaarheid. Ze geven ons het gereedschap om fantastische menselijke kwaliteiten als communicatie, informatie, organisatie op grote schaal te gebruiken. Dat maakt die apparaten ook zo succesvol. Niet voor niets is in tien jaar tijd de smartphone bijna een eerste levensbehoefte geworden. Het ding is gewoon heel nuttig en handig in onze moderne samenleving.

Gebruikmakend van onze kwetsbaarheden

Smartphonemakers hebben dit kunnen doen door onze ‘kwetsbaarheden’ te gebruiken. Zoals hierboven al genoemd: onze hersenen zijn bedraad om verandering (= gevaar) te detecteren. Dat is wat de telefoon ons gééft. Op elk moment heb je toegang tot een bron van alerts, updates en beloningen.

In wiens belang is dit?

Waarom al die moeite? Wie heeft hier belang bij? Dat verschilt per functie en app. Maar je kan er vanuit gaan dat als een app of platform gratis is, dat iemand anders betaald. Meestal de adverteerder. Onze aandacht is geld waard. [ lees verder hierover in dit artikel over de aandachtseconomie ] Telefoons zijn daarom ontworpen met als doel ons zo lang mogelijk ‘vast te houden’.

De telefoon als gokkast

Bepaalde app’s vallen daarom zelfs in de categorie gokkast: ze triggeren onze liefde voor kleurtjes, nieuwigheid, directe terugkoppeling (oorzaak – gevolg), onvoorspelbaarheid, beloning en afstraffing. App-ontwerpers weten heel goed waar onze dopamine-, adrenaline-, en cortisolknopjes zitten.

Onzekerheid en escapisme

Wij mensen zijn soms wat onzekere wezentjes. We zijn bang iets te missen, bang om alleen te zijn, en ook bang voor ons eigen denken. De smartphone, en vooral social media, biedt zowel een mogelijkheid tot Verbinden als Vergelijken als Afleiding. Een ingewikkelde mix van dingen die goed voor ons zijn én gevaarlijk.

Doemdenken?

Is dit doemdenken? Voorgaande nieuwe technologie zoals radio, bioscoop en tv zijn altijd met argwaan ontvangen. Wat maakt smartphone zoveel ‘kwader’? Een aantal kenmerken: je telefoon…

• Praat terug, zeurt, beloont je
• Nemen je overal mee naartoe: naar bed, de wc, het restaurant, de vergadering, de boswandeling, de trein- of autoreis.
• Geeft je toegang tot het internet; een onuitputtelijke bron van nieuwe informatie en connectie.

Het is ook geen enkeling die hiermee bespeeld wordt, het gaat om miljoenen mensen. Eigenlijk is het een collectief experiment met onze hersenen gaande – waar we ongemerkt aan meedoen.

En hieronder lees je wat de gevolgen zijn.

Wat de smartphone met onze hersenen doet

Intensief telefoongebruik is niet zonder consequenties. Allereerst:

1. Vermindering van concentratie

Nog even terug naar concentratie: kiezen waar op te focussen en al het andere negeren. Als je je focust op je telefoon, is dat dan niet concentratie? Je gaat er immers helemaal in op. Train je daarmee niet de vaardigheid? Dat zou zo zijn, als dat wat je op je telefoon doet ook werkelijk concentratie is.

De praktijk is dat het internet en apps ontwikkeld zijn om je te triggeren ergens anders heen te gaan, je steeds weer af te leiden. Met schreeuwerige knoppen en koppen en linkjes en deelknopjes. ’t is eigenlijk een staat van afleiding – waarin je gebracht wordt. Concentratie op afgeleid zijn: dat is tegenstrijdig. En daarmee ook niet behulpzaam.

Stel je voor dat je een uur per dag piano speelt, of je concentreert op het leren van een taal. Zeven dagen per week. Jaar na jaar. Daar word je goed in. Zeker weten. En realiseer je eens dat wij zo een uur per dag op onze telefoon zitten: rondhangen in je mailbox, Twitter, Instagram, Wassap. Een uur per dag je hersenen trainen op scrollen en skimmen: dan word je expert in ‘afgeleid zijn’.

2. Werkgeheugenoverbelasting: minder opslag en complexiteit

Onze hersenen zijn kneedbaar. En al dat smartphonegebruik heeft echt invloed op de structuur, en dus de mogelijkheden, van ons brein

Het langetermijngeheugen

Herinneringen van wat we meegemaakt hebben (of informatie), worden in ons brein opgehangen in schema’s in ons langetermijngeheugen. Schema’s hebben bepaalde kenmerken, bijvoorbeeld kleur of functie. Ze hangen in een netwerk aan elkaar. Nieuwe informatie wordt niet afzonderlijk opgeslagen in een mapje, maar gekoppeld aan bestaande informatie die al in schema’s hangt.

Voorbeeld: een verkeerspion is oranje. Een mandarijn ook. Ze hangen samen in het schema KleurOranje. Het mandarijntje hangt ook in het schema Fruit. Waar ook de citroen zit. En de pion hangt in het schema Plastic, net als een skippybal. De skippybal en verkeerspion hangen allebei in het schema Buitenspelen.

Het mooie is, hoe meer we de schema’s verbinden, hoe meer inzicht we kunnen hebben. Nieuwe ideeën, creativiteit. Hoe gedetailleerder de schema’s, hoe meer complexiteit er in is in onze gedachten. 

Het kortetermijngeheugen

Voordat onze herinneringen in het langetermijngeheugen komen, moeten ze door het kortetermijngeheugen. Ook wel het werkgeheugen genoemd. Dat gaat goed zolang er niet te veel informatie is. Maar de smartphone presenteert ons met extreem veel informatie waardoor het werkgeheugen overbelast raakt. Informatie wordt daardoor niet meer opgeslagen in het langetermijngeheugen.

Resumerend: als je vele uren per dag op je telefoon doorbrengt gebeuren er dit:

• Je concentratie wordt minder, want je traint om ‘afgeleid te zijn’. Je maakt – omdat je snel afgeleid bent – minder herinneringen aan van wat er werkelijk gebeurt in je leven (buiten je telefoon om).
• Je werkgeheugen raakt overbelast en kan informatie niet meer goed doorsturen naar het langetermijngeheugen.
• Je langetermijngeheugen verlies verbindingen en complexiteit, waardoor je oppervlakkiger gaat denken. 

Pffff, het is toch wel heel serieus.

Aandacht weg, hersenen zwakker

Onze aandacht wordt opgeslurpt door de telefoon. Met als gevolg dat we veel minder aanwezig zijn in ons eigen leven. De (commerciële) app-ontwikkelaars weten onze kwetsbaarheden te gebruiken voor hun eigen belang. Tijd om je daar van los te maken. Te emanciperen tot een bewuste gebruiker. 

Ons veelvuldig smartphonegebruik veranderd onze hersenen. We verliezen onze (hard aan gewerkte) capaciteit tot concentratie. We slaan geen herinneringen meer op in onze hersenen, wat de schema’s en verbindingen verzwakt. En daarmee verliezen we de capaciteit tot diep nadenken, verbindingen leggen en creativiteit. 

Dit klinkt niet best. Nu ik dit artikel heb geschreven, realiseer ik me – dat ik ook maar eens moet gaan minderen. 

Eerst bewust worden, dan bewustzijn

Gelukkig staan in deel twee van dit tweeluik heel veel tips om je telefoongebruik te beperken en, bovenal, bewuster te maken. Want op een blog over mindfulness is dat wel de kern van het verhaal: bewustzijn. Van wat je doet, van hoe je in je leven aanwezig bent. 

*de definitie van concentratie: capaciteit op te kiezen waar je je op focust en al het andere negeren. Of, zoals neurowetenschapper Adam Gazzaley zegt: “ignoring is an active proces”. – Laat dat nou net een vaardigheid zijn die je intensief oefent met meditatie! Aandacht voor de ademhaling, afgeleid raken, en weer terugkomen bij de ademhaling. Een stevige work-out voor je brein.

*Actief kiezen waar je je op focust is van groot belang in onze aandachtseconomie waarin opties te over zijn. Een broodnodige vaardigheid.

Heb jij de concentratie van een goudvis?

Nu je dit artikel gelezen hebt: wat vind je ervan? Verrast, of niet. Gebruik jij je telefoon veel. Te veel? Misschien valt het wel mee. Chapeau! Als je toch bewuster wil omgaan met je aandacht kun je in het volgende artikel lezen wat je kunt doen, om minder tijd te besteden aan je telefoon.

Uitstapje: anders kijken naar telefoongebruik

Kunstenaar Eric Pickersgill heeft een serie foto’s gemaakt waarin de smartphone ‘verwijderd is’ uit het beeld. Heel apart. Photographer removes our smartphones to show our strange and lonely new world

Bron

Dit artikel is gebaseerd op informatie uit het boek “How to break up with your phone.” van Catherine Price.

Ter aanvulling: The Social Dilemma, op Netflix.

Dit artikel gaat over veranderen en gewoontevorming: Veranderen. Hoe doe je dat.