De poes in haar e emotie regulatiesystemen

Ontspannen met jouw eigen zorgsysteem

Leestijd: 6 minuten

Ontspanning vraagt om de juiste context. Je kunt het niet ‘doen’. Net als slapen. Dat ‘doen’ we niet – dat ‘gebeurt’ als de omstandigheden juist zijn. Essentieel hiervoor is een besef van veiligheid.

In dit artikel lees je over het gevaarsysteem is, het jaagsysteem en het zorgsysteem.

Het zorgsysteem is er om te ontspannen.

Ga meteen naar de negen tips om je zorgsysteem in te schakelen en te ontspannen hier.

Hieronder eerst duik in stress om daarmee ontspanning beter te begrijpen.

We beginnen met de twee vormen van stress.

1. het prestatiesysteem

  • Yes! De loonsverhoging is binnen.
  • Yes! De studie is af.
  • Yes! De keuken is af.
  • Het etentje met vrienden een succes. Ze vonden het lekker en de gesprekken waren boeiend.
  • De bank heeft de hypotheek goedgekeurd.
  • Die presentatie op werk is gedaan.

’t Was flink wat werk om hier te komen, maar het resultaat is daar. Pffff. Tijd voor een wijntje?

Zorgsysteem
Zorgsysteem

2. het gevaarsysteem

  • Gawd die afsnijder op de snelweg is een idioot, gelukkig heb ik het overleeft.
  • Oh jee, als er maar genoeg geld op de rekening staat om de zorgverzekering af te schrijven, anders krijgen we een boete.
  • Pffff, het enge steegje ben ik voor bij en die duistere figuur bleef ver weg. Nu veilig op de fiets.

Dat was ff eng zeg.

Gevaar en Prestatie zijn allebei stressvol

We hebben verschillende situaties in ons leven die ons lijf ‘aanzetten’ zonder dat we daar controle over hebben. Ons hart gaat sneller kloppen, onze hartslag gaat omhoog, onze blik verscherpt, onze spieren spannen zich aan.

Is er een fysieke dreiging, dan gaat ons gevaarsysteem aan. Heel primair. Automatisch. De amygdala in ons reptielenbrein doet dit. Die scant – onderbewust – de hele dag op gevaar. We hebben er geen gedachte voor nodig.

Er is een tweede context waarin ons lichaam ook in staat van paraatheid gaat. Dat is als we moeten presteren. Hier gaat het om de sociale situaties van status en succes.

Ons hart gaat sneller kloppen, onze hartslag gaat omhoog, onze blik verscherpt, onze spieren spannen zich aan. En je denkgeest weet niet van ophouden. Alsof je hoofd oververhit is. Herkenbaar?

Soms is heel duidelijk dat het prestatiesysteem aan staat; bijvoorbeeld als je de laatste examens van je opleiding moet doen. Het kan ook minder opvallend; een etentje met vrienden. Woorden als competitie en prestatie zullen misschien niet in je opkomen – maar het gaat wél om aansluiting vinden bij de groep. Er bij horen. Je ervaart – onbewust – onveiligheid. Je werkt toe naar veiligheid.

Als onze ‘sociale overleven’ in gevaar is – onze veiligheid in de groep – dan gaat het prestatiesysteem aan. Zie jezelf maar als een aap op de apenrots. We zijn immers zoogdieren. Het is niet altijd makkelijk om je plek te behouden. Of je nu manager bent, of je een beetje onderaan voelt bungelen als een gevoelige kantoorklerk die het personeelsfeest zonder kleerscheuren wil overleven. Het prestatiesysteem zorgt ervoor dat we kunnen meedoen en genieten van de mogelijkheden van deze tijd. Die zijn namelijk best fijn. Keukeneiland. HBO Max. Vakantie naar Costa Rica. Lulu Lemon.

De overgang naar het zorgsysteem

Of het nu het gevaarsysteem is, of het prestatiesysteem – beide systemen zijn heel nuttig en bedoelt voor korte termijn. Kijk maar naar een poes die in de vensterbank ligt te luieren.

  • Komt er een hond langs het raam gewandeld, dan springt de kat op om hem weg te snauwen. Rug bol, staat omhoog. Het gevaarsysteem gaat aan. Of,
  • De kat ziet opeens een vogeltje in de stuik buiten. In de houding, opperste concentratie, klaar om te springen. Ze gaat in jaagstand; het prestatiesysteem wordt geactiveerd.

Dit is niets anders dan stress. Goede stress. De kat gaat voor Geen pijn (de hond) en Wel plezier (eten). Zo zitten wij ook in elkaar. Zo overleven we.

Een poes ontspant als ze in haar zorgsysteem is.
Zorgsysteem

Maar let op! Die kat is het grootste deel van de dag niet vogeltjes aan het jagen of honden aan het bevechten. Die luiert. Die is relaxed. Die poetst zichzelf, eindeloos.

Ze zit in haar zorgsysteem

  • Nadat de hond weg is
  • Als het eten op is

De hartslag is rustig, de spieren ontspannen, de maaltijd verterend. Tevreden. Ruimte voor herstel.

Misschien wel ruimte voor verlichting. Eckhart Tolle heeft er een boekje over geschreven; Altijd in het nu Je huisdier als zenmeester.

Wat het zorgsysteem je geeft

Het zorgsysteem is net zou oud als het gevaar en prestatiesysteem. Als zoogdieren zijn we afhankelijk van de groep. Maar, wij mensen in de moderne wereld zijn zo welvarend en (daarmee) individualistische geworden, dat we een beetje vergeten zijn dat we elkaar nodig hebben om tot rust te komen. Kijk maar naar dieren en hoe ze elkaar aanraken. Moederhonden die puppy’s likken, katten die elkaars haren poetsen, apen die vlooien. Behalve dat we individuele lichamen hebben, zijn we ook een gezamenlijk lichaam.

Als we ons veilig voelen in het zorgsysteem, kan het lichaam zijn energie besteden aan secundaire processen: herstel, onderhoud, het immuunsysteem, het voornplatingssysteem. Niet wegrennen van de tijger, maar het wondje in je vinger schoonmaken zodat er geen infectie ontstaat.

Wat zo belangrijk is aan het zorgsysteem is dat het ruimte geeft om echt tot rust te komen.

Als je die rust heel bewust ervaart, geeft dat een gevoel van existentieel veiligheid: ik ben okay zoals als ik ben. Ik hoef niks te doen. Ik kan zijn. Ik ben helemaal goed zo. Ik hoef mezelf niet te verbeteren. Daarmee open je de grenzen van jezelf om te ervaren dat er verbinding is met alles om je heen – ook al doe je niks. Verbinding is er al. Het is er altijd al. We verliezen het alleen zo snel uit het oog, als we gericht zijn op ‘wat beter of anders moet’. Dit moment is precies goed.

Stress is eenzaam

De stressmodi isoleren je tot een afzonderlijke actor. Maar, dat ben je eigenlijk niet. We zijn totaal verweven met alles om ons heen. Je denk misschien wel dat je alles alleen moet doen, maar de bomen geven je zuurstof, en de zon geeft je vitamine D, en de wolken geven je (vrij indirect) water om te drinken. Je kunt niet alles controleren en dat hoeft ook niet.

In de zorgmodus ben je bewust van die interafhankelijkheid en bewonder je het vooral. Het is geen zwaktebod om iets van een ander aan te nemen. Het is hoe de natuur werkt. We zijn al verbonden, en in ontspannen toestand voelen we dit en ervaren we het als warm en veilig.

Nothing in the Nature lives for itself.

Rivers don’t drink their own water.

Trees don’t eat their own fruit.

The sun doesn’t shine for itself.

A flower’s fragrance is not for itself.

Living for each other is the rule of nature.

Okay, nu de Hoe:

Negen tips om over te schakelen naar het zorgsysteem

  1. Geef jezelf tijd. We kunnen met onze denkgeest snel schakelen (vrijdagmiddag op een terras; nu kan ik ontspannen). Toch kost het ons lichaam veel meer tijd om tot rust te komen. De hormoonniveau’s (vooral cortisol en adrenaline) moeten eerst zakken. Dat duurt even. Soms zelfs een paar dagen.
  2. Leer je gedachten zien als gebeurtenissen in je hoofd die je kunt observeren maar die je niet bent. Dat helpt je om met gepieker en geanalyseer om te gaan. Dat is namelijk nog een nawee van de stressmodi. Door met mindfulness je aandacht naar het hier-en-nu te brengen kun je de realiteit van het moment zien. Als we nog eens kijken naar de kat, in het voorbeeld hierboven; zij is niet bezig met voorbereidingen voor de volgende vogel of gepieker over die hond van gisteren. Ze is in het hier-en-nu.
  3. Gebruik zelfzorg-technieken om je gedachten, gevoelens en lichaam tot rust te laten komen. Wandelen, yoga, mediteren. Doe een compassieoefeningen of een braindump: je gedachten op een rijtje zetten of in een mindmap op een vel papier.
  4. Doe het niet alleen. Verbind. We zijn groepsdieren en in een groep zijn die veilig voelt (je gezin, een goede vriendin, de wandelclub) kan je helpen. De groep kan je ‘dragen’ en ‘aansteken’.
  5. Zet social media uit. Instagram en Facebook spelen in op ons verlangen om erbij te horen en gezien te worden. Op ons verlangen om veilig deel te zijn van een groep. Daarom is het ook zo verslavend. Daarom kan het zo snel ons prestatiesysteem aanzetten als we zien dat anderen het lol hebben zonder ons. FOMO! Weet je nog van vroeger; hey er zit een knop op de teevee.
  6. Soms is er echt gevaar. Ontken het niet. Realiseer je dat als je moeilijke issues hebt die dreigend zijn voor je overleven, dat stress logisch is – en dat schakelen naar de zorgmodus dus heel bewust moet worden gedaan. Bij voorkeur niet alleen. Als je geldproblemen hebt, werkeloos bent, of ziek, of je hebt ruzie met een belangrijk persoon in je leven – dan is ontspannen gewoon heel moeilijk.
  7. Energie eruit. De stress van het gevaar en prestatiesysteem is onrustige, dreigende energie in je lijf. Te veel, eigenlijk. Zoek dus technieken om energie kwijt te raken. Overdrijf niet – want dan kom je weer in het presatiesyteem terecht. (Daarom rennen toppresteerders op het werk in hun vrije tijd marathons.) Beter: dans, doe een sprongetje of een hupsje, zing. Poets je huis. Beweeg.
  8. Verbind je met een idee of ideaal of natuur of een groter geheel. Als we ons onveilig voelen, dan gaan de deuren dicht. We sluiten ons af, om in ons eentje te overleven. Onbewust isoleren we ons. Ken je dat, hoe harder je werkt, hoe meer je denkt dat je alles zelf moet doen? Door je te verbinden met een groter geheel, kun je de juiste verhoudingen weer zien. Je belangrijkheid is relatief. Dat besef kan helpen met het loslaten van controle en je (misschien wat overdreven?) verantwoordelijkheidsgevoel.
  9. Het zorgsysteem is heel lichamelijk. Prettige geuren zoals vanille, een vertrouwde fijne film, mooie muziek, een arm of je heen of zachte dekens kunnen je lichaam ook het signaal geven: je bent veilig, thuis, in je nestje of mandje; je kunt nu ontspannen. Hygge de Deense kunst van het leven geeft leuke ideeën hiervoor.

Ontspanning vraagt om de juiste context. Je kunt het niet ‘doen’. Net als slapen. Dat ‘doen’ we niet – dat gebeurt… als de omstandigheden juist zijn. Een besef van veiligheid is daarin de sleutel.

In ons hectische leven is het belangrijk dat we bewust kiezen voor ontspanning. Niet door acties persé – maar door zelfkennis. Daarmee kun je de juiste omstandigheden creëren. Al vergt dat natuurlijk wel wat actie.

Als je wilt ontspannen maar het lukt niet, kun je jezelf ook deze vragen stellen – die eigenlijk ook gaan over in welk systeem je zit:

  1. Heb ik honger of dorst?
  2. Heb ik het te koud of warm?
  3. Ben ik moe?
  4. Voel ik me alleen, bang of boos?

Dit is burn-out

Als je geen tijd hebt om ruimte te maken voor het zorgsysteem kun je opbranden. Burn-out. Dat gebeurt velen van ons op dit moment. Burn-out is een teken dat je teveel tijd doorbrengt in het prestatie- of gevaarsysteem. Je werkt constant aan veiligheid en aansluiting bij de groep. Dat is een automatische piloot geworden. Of onveiligheid de realiteit is, ben je uit het oog verloren.

Alleen al je hier bewust van worden, kan je ruimte geven om ruimte te maken. Wat is er werkelijk aan de hand?

Ter inspiratie: denk aan de chillende poes in het venster. En vooral, hoeveel uur per dag ze chillt. Hoeveel van die uren heb jij nu nodig?

Bron: Compassie in je leven; Mindfulness verdiepen met heartfulness

Dit concept heb ik ook uitgelegd in dit artikel, dat het op een iets andere manier presenteert. Voor de analytische types 😉

Vergelijkbare berichten