Waarom groeien en veranderen zó lastig is

Groeien en veranderen is op een bepaalde manier tegennatuurlijk. Onze primaire programmering is om te overleven, en dat is iets heel anders dan bloeien. In dit artikel lees je over wat ons als mensen primair motiveert om te doen wat we doen.

Deze motivatie-driehoek hebben we al een beetje achter ons gelaten, maar niet helemaal.

Als je de mens ziet als onderdeel van evolutie waarin overleven onze belangrijkste motivatie is voor wat we doen, ziet ons leven er zo uit:

1. weg van pijn
2. naar lekker
3. op een manier die zo min mogelijk energie kost

Motivatie 1: weg van pijn

Liever niet te veel verandering. Voor een aantal van ons betekent dat liever geen ruzie, voor anderen liever niet toegeven dat de ander een beetje gelijk heeft. Geen rood hoofd met sporten. Geen gevoel van falen als je iets nieuws doet wat niet lukt. Liever niet plannen, want dat een voorbode voor ontevredenheid (de praktijk gaat immers anders). Liever geen verrassingen want straks is het veel kouder of warmer dan waarvoor je gekleed bent. Enzovoort. We hebben duizend manieren gevonden om pijn te vermijden en dat is best tof. En natuurlijk ibuprofen, regenjas, de centrale verwarming en de reisverzekering.

Motivatie 2: naar lekker

Eten, Instagram, Spotify, Wijn, diploma’s of studiepunten halen, eten laten bezorgen, kookeiland, auto voor de deur, Volkskrant lezen, anderen verketteren die rare dingen zeggen, slimmer zijn dan anderen, sportiever zijn dan anderen, met rust gelaten worden, filmfestival, all you can eat buffet, onbeperkt MB’s voor je smartphone, nog een kookboek, nog een gitaar… enzovoorts. We hebben duizenden manier gevonden voor genot, plezier en lekker. Door te consumeren, maar ook door vast te houden aan onze eigen overtuigingen. Dat is comfortabel en lekker.

Motivatie 3: op een manier die zo min mogelijk energie kost

Liever op de bank Netflix kijken dan door de regen naar volleybal fietsen. Liever een klusje op werk op een wat onhandige maar zeer vertrouwde manier doen, dan een slimmere manier zoeken die niks oplevert omdat het toch niet werkt. Liever zeggen ‘go with the flow’ dan eerlijk zijn over je teleurstelling naar iemand. Liever een mindfulnessoefening doen tegen stress, dan in kaart brengen waar je je agenda werkelijk mee vult. Liever nog even een uurtje doorwerken dan alleen in een koud huis zitten. Liever een situatie accepteren dan het probleem echt zien en voelen. Liever zelf doen dan delegeren. Liever bekritiseren dan vertragen. Liever wegkijken dan realiseren dat ook jij verantwoordelijkheid hebt in dit abstracte probleem… Enzovoort. Ons lichaam en onze overlevingsgeest wil bestaande patronen – wat zich uit in gedrag en overtuigingen – gebruiken. Geen nieuwe. Dat is kost alleen maar extra energie.

Dit zorgt voor overleven in een gevaarlijke, schaarse wereld.

Dé motivatie-driehoek.

Het is onze primitieve programmering.

Het werkt!

Als een tierelier! Kijk eens met hoeveel mensen we zijn op de planeet. De menselijke soort is erg goed in overleven.

Totdat het niet meer werkt…

Totdat er met al dat comfort een verlangen op komt naar verandering. Naar iets nieuws. Iets beters. Iets mooiers. Iets autentiekers. Iets waarachtigers. Iets duurzamers. Iets dat meer mensen helpt dan alleen je eigen kringetje.

Bijvoorbeeld: werk dat aansluit bij je hart, ruimte maken voor meerdere perspectieven en daarmee relaties aangaan met andersdenkenden.

Totdat die vraag komt: “is dit alles?”

Als die vraag of het verlangen maar niet weg gaat, ben je op kantelpunt gekomen. Je moet groeien. Je moet – als een kreeftje, diep in de zee – je beschermende laag loslaten. Pas dan kun je echt vernieuwen. Op zoek naar een nieuw huisje.

Wat is onze beschermende laag als mensen? Onze geloofsovertuigingen uit die voorbije context van gevaar en schaarste.

Hoe we die veranderen? Door de motivatie-driehoek achter ons te laten door het tegenovergesteld te doen:

1. Geen pijn –> wel pijn, in de vorm van falen, prutsen, teleurstellen, onzekerheid, ongemak
2. Naar lekker –> uitstellen van beloningen, no instant gratification zoals eten, wijn of tv
3. op een manier die zo min mogelijk energie kost –> trail en error. iets proberen, geen effect, iets anders proberen, nieuwe dingen zonder garantie dat het wat oplevert, niet zelf doen maar vertrouwen op iemand anders, of juist niet leunen op een ander maar zelf doen. Rekening houden met kwetsbaren ookal kost het je geld en bezorgdheid. Verbinding met onze ongepolijste kanten.

We gaan hiermee compleet in tegen onze primitieve programmering. Ons overlevingsinstinct.

Wij mensen zijn hier – ben ik van mening – voor meer dan overleven. Hoe ik dat weet? Omdat we ons kunnen voorstellen hoe het is om niet alleen te overleven maar ook te bloeien.

Zo werkt evolutie ook. Onze frontier is niet alleen het ontdekken van land, maar het ontdekken van onze mogelijkheden om dromen om te zetten in realiteit. Om de wereld wat beter te maken dan hoe we het aantroffen. Door hemel op aarde te creëren. Om ons hart zo groot te maken dat alles en iedereen en jij ook erin past.

Waarom zou je dit jezelf aandoen?

Omdat het oude niet meer volstaat. Het is saai.

Omdat nieuwe dingen de lol van het leven is!

De jeu!

Sommigen van ons houden van het grensgebied, het avontuur. Het maakt het leven interessant. Kleurrijk. Intens.Tijd gaat er langzamer. Je voelt voldaanheid. Ruimte voor het onbestemde. Het onmogelijke. Ruimte voor dromen. En, daarmee ruimte voor dat wat mensen zulke vreemde wezens maakt; ons verlangen naar het onbekende. Naar dat wat nu nog fantastisch is maar misschien in de toekomst realiteit.

Onvoorwaardelijke liefde

Een levensinstelling waarbij je met vallen en opstaan je dromen najaagt vraagt van ons een niet-oordelende houding. Er is geen goed en fout. Er is actie, reactie, feedback, nog een poging en meer wijsheid. Er is geen zwart en wit.

Of, beter gezegd: er is van alles: slagen én falen, eerlijk zijn én toch niet helemaal, lekker én onprettig, fijn én vies, mooi én lelijk, af én half-af. Een niet-oordelende houding geeft ruimte voor alles. Het is onvoorwaardelijk.

Op een bepaalde manier gaat de nieuwe fase in onze ontwikkeling weer terug naar af: spelen als een kind. Maar dan mét wijsheid. Kinderen leren ook door trail en error, maar hebben nog niet het vermogen om zich echt in een ander te verplaatsen. Daar vraagt een hogere cognitieve en emotionele vaardigheid. Andermans perspectief zien én jezelf behouden is een kunst van volwassenen. Kinderen kunnen verdwijnen in een rol of fantasie. Wij volwassenen weten dat rollen komen en gaan.

Fantasie is het begin van verandering. Maar je kunt alleen iets veranderen in het hier-en-nu. In de realiteit. Niet in je hoofd. We kunnen schakelen van perspectief. Dat is wijsheid.

Spelen en ontdekken als een kind, met het hart en het verstand van een volwassene.

Waar ben jij op dit spectrum van overleven naar bloeien?